Üses Gebiss – und sini verschidenä Zahntüppä
D’Zänd hend verschideni Formä, will sie au underschidlichi Ufgabä z’erledige hend. Miär underscheidet zwüschä drü Gruppä:
→ D’ Schnidezänd – funktionieräd wiä än Schär; sie verschnidet z’Ässä bim Abbissä und drum sind si au ä so «scharf gschliffä».
→ D’ Eggzänd – sind lang und spitz, dämit sie z’Ässä hebe und verbiissä chönd.
→ Diä chlinä und die grossä Baggäzänd – sind üsi Maalzänd. Sie chaued und vermaalid z’Ässä im Mul.
Diä einzelnä Teili vom Zand
D’ Wurzlä vo üsnä Zänd sind i speziellä Hölenä im Chiferknochä innä. Dene seid mä Zahnfächer. Miär underscheidät zwüschä Zahnkrone, Zahnhals und Zahnwurzlä.
→ D’ Zahnkronä – isch dee Teil, wo usäm Zahnfleisch usä luägt. Sie isch bi dä Schnidezänd länglich und scharf, bi dä Eggzänd kegelförmig und bi dä Baggäzänd würfelförmig und mit chlinä Höcker usgschtattet.
→ Dä Zahnhals – isch vom Zahnfleisch umgä und gad bis i d’ Wurzlä abä.
→ D’ Zahnwurzlä – bildet d’Befeschtigung vom Zand im Zahnfach. D’Schnide- und Eggzänd hend nur ei Wurzlä, d’Baggäzänd hingägä mereri.
Us was beschtönd eigendlich üsi d’Zänd?
Im Längsschnitt vomenä Zand underscheidet miär zwei underschidlichi Schichtä mit emä zuäsätzlichä Holrum i dä Mitti.
→ Erschti Schicht – dä Hals und s’Zanbei vo dä Chronä sind vom Zahnschmelz abdeckt. Diä Schicht hed än wislichi Farb und isch sehr hart, wil si fascht komplett nur us Kalziumsalz bestad. Dä Zahnzemänt deckt d’Wurzlä ab und verbindet den Zand mit äm Zanfleisch.
→ Zweiti Schicht – s’Zanbei oder s’ Dentin, wiä mer äm au seid, isch ä gälblichi Substanz, wo ändlich wi dä Chnochä ufbut isch (30 % Ossein und 70 % Kalziumsalze). Diä zweiti Schicht isch än grossä Teil vom Zand.
→ Zand- oder Pulpahöli – d’Zandpulpa (s’Zahnmark) isch im Innerä vom Zand. Sie isch rötlich und beschtad us Bluätgfäs, Närvä und weichem Gwäb.
Wee-tuä isch immer äs Alarmzeichä! S’Zandweh isch s’Signal, wo vom kranke Zand us chund. D’Ursach vo dem Wee-tuä cha nur vom Zahnarzt behobä werdä, um so denn auch dä Zand s’rettä!
Quelle: Aus der Buchreihe «Mein Körper – Was ist das? – die Zähne»
eine de Agostini Spiel- und Lernsammlung – erschienen 1994 Orbis Publishing (Procidis, Albert Barillé)
